Οι ρίζες του σκακιού εντοπίζονται στην Ινδία του 6ου αιώνα μ.Χ., όπου παιζόταν ένα παιχνίδι με την ονομασία Chaturanga.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΑΒΑΛΟΣ
Kάποια πιόνια απέκτησαν διαφορετική ταυτότητα καθώς
εισέρχονταν σε νέους πολιτισμικούς χώρους.
Το σκάκι είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα και
διαχρονικά επιτραπέζια παιχνίδια στρατηγικής στον κόσμο, με ιστορία που εκτείνεται
σε βάθος αιώνων. Οι ρίζες του σκακιού εντοπίζονται στην Ινδία του 6ου αιώνα
μ.Χ., όπου παιζόταν ένα παιχνίδι με την ονομασία Chaturanga. Το παιχνίδι αυτό
θεωρείται πρόγονος του σύγχρονου σκακιού και περιλάμβανε βασικά κομμάτια που
αντιστοιχούν σε αυτά που γνωρίζουμε σήμερα: βασιλιά, σύμβουλο (τον πρόγονο της
βασίλισσας), άρματα, ίππους και πεζικό (πιόνια).
Από την Ινδία, το Chaturanga μεταφέρθηκε στην
Περσία, όπου εξελίχθηκε στο Shatranj. Μετά την αραβική κατάκτηση της Περσίας,
το Shatranj διαδόθηκε στον ισλαμικό κόσμο και μέσω της Ισπανίας και της Ιταλίας
έφτασε στην Ευρώπη, κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα. Εκεί το παιχνίδι άρχισε να
τροποποιείται και να αποκτά τη μορφή που έχει σήμερα.
Κατά τον 15ο αιώνα, στην Ευρώπη καθιερώθηκαν
σημαντικές αλλαγές στους κανόνες: η βασίλισσα απέκτησε μεγάλη ισχύ, ο
αξιωματικός κινείτο πλέον διαγώνια και τα πιόνια μπορούσαν να κάνουν διπλή
κίνηση στην πρώτη τους φορά. Οι αλλαγές αυτές μετέτρεψαν το παιχνίδι σε πιο
γρήγορο και δυναμικό, και αποτέλεσαν το θεμέλιο για τη γέννηση του μοντέρνου
σκακιού.
Η επίσημη αγωνιστική ιστορία του σκακιού ξεκινά τον
19ο αιώνα. Το 1886 διεξήχθη το πρώτο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Σκακιού, όπου ο
Wilhelm Steinitz αναδείχθηκε ο πρώτος παγκόσμιος πρωταθλητής. Κατά τη διάρκεια
του 20ού αιώνα, η Σοβιετική Ένωση κυριάρχησε στο σκάκι, παράγοντας σπουδαίους
παίκτες όπως οι Μποτβίννικ, Σπάσκι, Κάρποβ και Κασπάροβ. Το παιχνίδι απέκτησε
πολιτική και πολιτισμική διάσταση, ειδικά κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.
Όχι μόνο το ίδιο το παιχνίδι, αλλά και κάποια πιόνια
απέκτησαν διαφορετική ταυτότητα καθώς εισέρχονταν σε νέους πολιτισμικούς
χώρους. Άλλα, ωστόσο, παρέμειναν πιστά στην ιστορία της προέλευσής τους.
Ορισμένες από αυτές τις διαφορές έχουν ενδιαφέρουσα ιστορία. Αλλά, παραδόξως,
άλλες λεπτομέρειες παραμένουν τυλιγμένες στο μυστήριο.
Πιόνι
(ή πεζικό)
Η έννοια του πιονιού ως «στρατιώτη-ανιχνευτή» είναι
σταθερή σε όλη την ιστορία του σκακιού, με την ινδοευρωπαϊκή ρίζα για την λέξη
«πόδι» να αντηχεί από το αρχικό σανσκριτικό padati, μέσω του λατινικού pedester
στο σύγχρονο γαλλικό pion (και εισαγόμενο στο σύγχρονο τουρκικό ως piyon) και
στο αγγλικό pawn.
Υπάρχουν και άλλοι όροι: Στα παλιά γαλλικά, τα
πιόνια ονομάζονταν garçons («αγόρια»). Επιπλέον, το pion λέγεται μερικές φορές
ότι προέρχεται από το espion («κατάσκοπος»).
Άλογο
/ Ίππος
Από την αρχή του chaturanga, αυτό το κομμάτι — που
αρχικά ονομαζόταν asva, σανσκριτικά για «άλογο» — έχει διατηρήσει σταθερά τη
σχέση του με το άλογο. Φυσικά, αυτό πιθανώς οφείλεται στο γεγονός ότι είναι το
μόνο κομμάτι που μπορεί να πηδήξει πάνω από τα κεφάλια των άλλων κομματιών.
Όπως δείχνει ο χάρτης, η ποικιλία στην ονοματολογία είναι αρκετά περιορισμένη:
το κομμάτι ονομάζεται είτε από το ζώο (π.χ. caballo στα ισπανικά), είτε από τον
αναβάτη του (π.χ. riddari στα ισλανδικά), είτε από την κίνηση που κάνει (π.χ.
springare στα σουηδικά).
Λόγω αυτής της ομοιότητας στη σημασία και του
γεγονότος ότι το κομμάτι έχει συνήθως το σχήμα ενός αλόγου, συχνά
χρησιμοποιούνται εναλλακτικά παρόμοια έννοιες. Στην ουγγρική γλώσσα, για
παράδειγμα, ο επίσημος όρος είναι huszár («ιππότης»), αλλά το κομμάτι
ονομάζεται επίσης στην καθομιλουμένη ló («άλογο»). Παρομοίως, στην τσεχική
γλώσσα το κομμάτι είναι jezdec («αναβάτης»), αλλά συχνά απλά kun («άλογο»).
Το σκάκι είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα και διαχρονικά επιτραπέζια παιχνίδια στρατηγικής στον κόσμο, με ιστορία που εκτείνεται σε βάθος αιώνων.
Πύργος
Στις πρώτες εκδοχές του παιχνιδιού, αυτό το πιόνι
ονομαζόταν «άρμα» —ratha στα σανσκριτικά, rukh στα περσικά. Ωστόσο, σε πολλές
γλώσσες της Ευρώπης, αυτό το κομμάτι είναι γνωστό ως πύργος ή κάστρο. Πώς
συνέβη αυτό;
Μια θεωρία είναι ότι οι Άραβες μετέφεραν τον περσικό
όρο rukh σχεδόν αμετάβλητο στην Ευρώπη, όπου μετατράπηκε στο παλιό ιταλικό roc
ή rocco. Αυτό είναι σχεδόν πανομοιότυπο με το rocca, τον παλιό ιταλικό όρο για
«φρούριο», η σύνδεση του οποίου με τη σειρά του έδωσε αφορμή για την εμφάνιση
εναλλακτικών ονομάτων για το κομμάτι: torre («πύργος») και castello («κάστρο»).
Οι ρίζες του σκακιού εντοπίζονται στην Ινδία του 6ου αιώνα μ.Χ., όπου παιζόταν ένα παιχνίδι με την ονομασία Chaturanga.
Αξιωματικός
Κανένα κομμάτι σκακιού δεν προκαλεί τόσο ευρύ φάσμα
επιθέτων σε όλη την Ευρώπη όσο ο αξιωματικός ή επίσκοπος ή «τρελός». Ξεκινά ως
ένας άλλος ελέφαντας, με τη διαφορά ότι αυτό το κομμάτι ονομαζόταν πραγματικά
«ελέφαντας» στα σανσκριτικά (hasti) και στα περσικά (pil). Αυτό αραβικοποιήθηκε
ως al-fil, το οποίο λατινικοποιήθηκε ως alphilus. Στα γαλλικά, αυτό έγινε fil,
fol και τελικά fou, που σημαίνει «ανόητος».
Η μεγάλη ποικιλία των κινήσεων αυτού του κομματιού
εξηγεί όρους όπως «δρομέας» (π.χ. Läufer στα γερμανικά), «κυνηγός» (π.χ. lovac
στα σερβικά), «πυροβολητής» (π.χ. strelec στα σλοβακικά) και «δόρυ» (oda στα
εσθονικά). Οι Ρώσοι είναι από αυτούς που έχουν διατηρήσει το αρχικό
«ελέφαντας», που στα ρωσικά λέγεται slon. Ωστόσο, στο παρελθόν, ονομάζονταν
επίσης durak («ανόητος», πιθανώς δάνειο από τα γαλλικά) και offizer.
Ο όρος «αξιωματικός» είναι μάλλον γενικός. Μια
αξιοσημείωτη εναλλακτική του επίσημου βουλγαρικού όρου ofitser («αξιωματικός»)
είναι το fritz, που προέρχεται από το παρατσούκλι των γερμανικών στρατευμάτων
κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το παιχνίδι αυτό θεωρείται πρόγονος του σύγχρονου σκακιού και περιλάμβανε βασικά κομμάτια που αντιστοιχούν σε αυτά που γνωρίζουμε σήμερα: βασιλιά, σύμβουλο, άρματα, ίππους και πεζικό (πιόνια).
Βασίλισσα
Αν και μπορεί να φαίνεται λογικό ο βασιλιάς να έχει
μια βασίλισσα στο πλευρό του, δεν ήταν έτσι από την αρχή. Στο ινδικό πρωτότυπο,
αυτό το κομμάτι ήταν ο «σύμβουλος» του βασιλιά (mantri στα σανσκριτικά). Οι
Άραβες χρησιμοποιούσαν το wazir («βιζιέρ», δηλαδή ο υπουργός/γραμματέας του
ηγεμόνα), το οποίο λατινικοποιήθηκε σε farzia και έγινε το γαλλικό vierge
(«παρθένος»).
Ένα χειρόγραφο από το 1000 περίπου περιέχει την
πρώτη αναφορά στο κομμάτι με το όνομα regina («βασίλισσα»), πιθανώς μια
βυζαντινή καινοτομία. Τον 14ο αιώνα, η reine («βασίλισσα») αντικατέστησε τη
vierge στη γαλλική σκακιέρα και έναν αιώνα αργότερα, η ίδια η reine αντικαταστάθηκε
από τη dame («κυρία»). Αυτό μπορεί να ήταν ένα δάνειο από το παιχνίδι της
ντάμας.
Γιατί η σύμβουλος του βασιλιά έγινε η σύζυγός του;
Κυκλοφορούν τρεις (πιθανώς συμπληρωματικές) θεωρίες: η θρησκευτική λατρεία της
Παναγίας, η λογοτεχνική αλληγορία του ευγενούς έρωτα και η σχετική σημασία των
βασιλισσών στη μεσαιωνική πολιτική. Αυτό που είναι σαφές, ωστόσο, είναι ότι το
κομμάτι όχι μόνο απέκτησε μια νέα, γυναικεία ταυτότητα, αλλά και μεγαλύτερες
εξουσίες. Το mantri μπορούσε να κινηθεί μόνο ένα τετράγωνο διαγώνια, ενώ η
σύγχρονη βασίλισσα συνδυάζει τις ευθείες κινήσεις του πύργου με τις διαγώνιες
του αξιωματικού.
Ενώ το κομμάτι ονομάζεται «βασίλισσα» στις
περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες, η ρωσική και άλλες σλαβικές γλώσσες διατηρούν
εκδοχές του ferz, του περσικού όρου για «σύμβουλος». Η ρωσική (και άλλες
σλαβικές γλώσσες) χρησιμοποιούν επίσης διάφορες εκδοχές των όρων koroleva
(«βασίλισσα»), korolevna («πριγκίπισσα»), tsaritsa («σύζυγος του αυτοκράτορα»),
kral («βασίλισσα»), dama («κυρία») και baba («γριά»).
Αν και μπορεί να φαίνεται λογικό ο βασιλιάς να έχει μια βασίλισσα στο πλευρό του, δεν ήταν έτσι από την αρχή.
Βασιλιάς
Το κεντρικό κομμάτι του παιχνιδιού έχει διατηρήσει
τον αρχικό του τίτλο σε όλη την Ευρώπη. Στο ινδικό παιχνίδι, ονομαζόταν rajah,
που στα σανσκριτικά σημαίνει «βασιλιάς». Το περσικό αντίστοιχο shah έδωσε το
όνομα στο ίδιο το παιχνίδι σε πολλές άλλες γλώσσες (π.χ. échecs στα γαλλικά ή
skák στα ισλανδικά).
Η βασιλική ιδιότητα αυτού του κομματιού είναι
σταθερή σε όλο τον χάρτη, από το koról στα ρωσικά και το König στα γερμανικά
έως το erregea στα βασκικά. Στα γίντις (εβραιικά), ο βασιλιάς μπορεί να
ονομαστεί kinig ή meylekh, δύο λέξεις που έχουν την ίδια σημασία, αλλά
προέρχονται από τα γερμανικά και τα εβραϊκά, αντίστοιχα. Στα ρωσικά,
εναλλακτικές ονομασίες περιλαμβάνουν tsar («αυτοκράτορας») και kniaz
(«πρίγκιπας»).
Ωστόσο, στις ασιατικές εκδοχές του παιχνιδιού, αυτό
το κεντρικό κομμάτι έχει μια ελαφρώς διαφορετική ιδιότητα: «στρατηγός» στα
κινέζικα και τα κορεατικά και «πρίγκιπας» στα μογγολικά.
Ο βασιλιάς μπορεί να κινηθεί μόνο ένα τετράγωνο σε
οποιαδήποτε κατεύθυνση, αλλά τον 13ο αιώνα του επιτρεπόταν ένα άλμα ανά
παιχνίδι. Αυτό τελικά εξελίχθηκε σε μια συνδυαστική κίνηση που ονομάζεται
«ροκέ», στην οποία συμμετέχει ένας πύργος.
Πηγή: https://www.iefimerida.gr/
Tweet
